بیش فعالی در کودکان یا اختلال نقص توجه (ADHD) یک اختلال رشد عصبی است که معمولاً در دوران کودکی آغاز میشود و با علائم بیتوجهی، بیشفعالی و تکانشگری همراه است. این اختلال میتواند در عملکرد فرد در محیطهای مختلف مانند مدرسه، محل کار یا خانه تأثیر منفی بگذارد.
افراد مبتلا به ADHD ممکن است مشکلاتی در تمرکز، سازماندهی کارها، مدیریت زمان، و کنترل تکانشهای خود داشته باشند. در این مقاله، با نگاهی جامع به بیش فعالی در کودکان به همه پرسشهای مهم در رابطه با این اختلال پاسخ میدهیم: از علتها و علائم اختلال بیش فعالی گرفته تا روشهای تشخیص و راهکارهای مدیریت آن. تا پایان این مقاله از سایت تخصصی نیل همراه ما باشید.
انواع اختلال بیش فعالی در کودکان
این اختلال بهطور معمول به سه نوع اصلی تقسیم میشود:
- نوع بیتوجه: افراد بیشتر دچار بیتوجهی هستند.
- نوع بیشفعال-تکانشی: علائم بیشفعالی و تکانشگری غالب است.
- نوع ترکیبی: ترکیبی از بیتوجهی و بیشفعالی/تکانشگری.
طبق گزارش WHO، این اختلال با مداخلات درمانی مناسب مانند: درمان دارویی و مشاوره رفتاری میتواند مدیریت شود و افراد مبتلا به بیش فعالی قادر به داشتن زندگی موفق و سازنده هستند.
علت بیش فعالی یا adhd چیست؟
علت دقیق ADHD به طور کامل مشخص نیست، اما تحقیقات نشان میدهد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی نقش مهمی در بروز آن دارند. به عبارت دیگر، اختلال کم توجهی ممکن است به دلیل ویژگیهای ارثی از والدین به کودک منتقل شود یا به واسطه تغییرات در مغز، خصوصاً در بخشهایی که مسئول تنظیم توجه و کنترل رفتار هستند، رخ دهد. عواملی زیر میتوانند در افزایش احتمال بروز این اختلال نقش داشته باشند:
- ژنتیک: گاهی اوقات، بیش فعالی در خانوادهها دیده میشود. یعنی ممکن است یکی از اعضای خانواده هم این تجربه را داشته باشد.
- عوامل محیطی: بعضی از عوامل محیطی مثل مصرف برخی مواد در دوران بارداری یا قرار گرفتن در معرض سموم هم میتوانند نقش داشته باشند.
- تفاوتهای مغزی: مغز هر فردی منحصر به فرد است و گاهی اوقات، تفاوتهایی در عملکرد مغز افراد مبتلا به بیش فعالی وجود دارد.
اما خبر خوب آن است که با شناخت خصوصیات کودک بیش فعال میتوان راههای موثری برای کمک به والدین جهت رفتار صحیح با کودکان adhd پیدا کرد.
نشانههای بیش فعالی کودکان (ظاهری و رفتاری)
اختلال عصبی ADHD با توجه به ویژگیهای هر کودک، علائم مختلفی دارد. اما به طور کلی، این اختلال با سه دسته علائم اصلی مشخص میشود:
- نقص توجه: کودکانی که دچار نقص توجه هستند، به سختی میتوانند روی یک کار تمرکز کنند، حواسشان به راحتی پرت میشود، فراموشکار میشوند و در انجام تکالیف دچار مشکل هستند.
- بی قراری: بیش فعالی کودکان باعث میشود آنها بسیار پر تحرک شوند. به سختی آرام بگیرند و مدام در حال حرکت و جنب و جوش هستند.
- تکانشگری: کودکان تکانشگر، قبل از فکر کردن عمل میکنند، صبر و تحمل کمی دارند و ممکن است به راحتی عصبانی شوند.
نشانههای رفتاری رایج بیش فعالی در کودکان
- مشکل در تمرکز روی تکالیف مدرسه
- حواسپرتی مداوم
- فراموشکاری زیاد
- بیقراری و ناتوانی در آرام نشستن
- حرکت دست و پاها به صورت بیهدف
- صحبت کردن بیش از حد
- قطع کردن صحبت دیگران
- مشکل در انتظار برای نوبت
- انجام کارها به صورت عجولانه و با اشتباه
- مشکل در سازماندهی و برنامهریزی
- از دست دادن وسایل شخصی
- دشواری در ایجاد و حفظ دوستیها
***توجه: این علائم در همه کودکان مبتلا به ADHD دیده نمیشود و شدت آنها نیز در هر کودک متفاوت است. برخی از این علائم ممکن است در کودکان طبیعی نیز دیده شود، اما در کودکان مبتلا به بیش فعالی، این علائم شدیدتر، مداومتر و در زمینههای مختلف زندگی آنها تداخل ایجاد میکنند.
چه زمانی برای تشخیص بیش فعالی باید به پزشک مراجعه کرد؟
با مشاهده علائم اختلال adhd در کودک یا مشکوک شدن نسبت به واکنشها و رفتارها توصیه میشود والدین برای تشخیص قطعی به پزشک متخصص مراجعه کنند. تشخیص بیش فعالی زودهنگام و درمان مناسب، به کودک کمک میکند بهتر با این اختلال کنار بیاید و پتانسیلهای خود را شکوفا کند.
تفاوتهای علائم اختلال adhd در دختران و پسران
کلینیک توانبخشی نیل، به عنوان بهترین مرکز رفتاردرمانی کودکان در غرب تهران، آماده ارائه مشاوره و خدمات تخصصی برای مدیریت و درمان اختلال بیشفعالی (ADHD) است. مرکز جامع توانبخشی نیل با بهرهگیری از تیمی مجرب و روشهای پیشرفته درمانی، همراه خانوادههای محترم در مسیر کنترل این اختلال است. برای یک آینده روشنتر و آرامش بیشتر فرزندان عزیزمان.
جدول علائم بیش فعالی کودکان در سنین مختلف دختران و پسران
سن |
علائم رایج بیش فعالی در دختران | علائم رایج بیش فعالی در پسران |
علائم بیش فعالی مشترک در پسران و دختران |
پیش دبستانی |
بی قراری، مشکل در نشستن، مشکل در بازی گروهی، مشکلات خواب | بیش فعالی فیزیکی، مشکل در پیروی از دستورات |
مشکل در تمرکز، حواس پرتی، تکانشگری، مشکل در کنترل احساسات، سخت خوابیدن، پرخاشگری |
دبستان |
مشکلات یادگیری، اضطراب، افسردگی، مشکلات اجتماعی، پرخوری یا بی اشتهایی | بیش فعالی فیزیکی، مشکل در تمرکز، تکانشگری، مشکلات رفتاری، مشکل در روابط با همسالان |
مشکل در تکمیل تکالیف، فراموشی، مشکل در سازماندهی، نوسانات خلقی |
نوجوانی |
مشکلات روابط اجتماعی، مشکلات عاطفی، خودزنی، اعتیاد به مواد مخدر یا الکل | مشکلات قانونی، پرخاشگری، رفتارهای خطرناک، اعتیاد به بازیهای رایانهای |
مشکل در برنامهریزی، مشکلات تحصیلی، مشکل در مدیریت زمان، مشکل در کنترل خشم، نوسانات خلقی، احساس تنهایی |
تفاوتهای علائم اختلال adhd در دختران و پسران
- پسران: علائم بیش فعالی در کودکان پسر به صورت فیزیکی و رفتاری آشکارتر است. آنها ممکن است بیش از حد فعال باشند، به دیگران آسیب بزنند و قوانین را زیر پا بگذارند.
- دختران: علائم بیش فعالی در دختران اغلب به صورت درونی و عاطفی بروز میکند. آنها ممکن است اضطراب، افسردگی، مشکلات یادگیری و مشکلات روابط اجتماعی بیشتری داشته باشند.
بیش فعالی در کودکان از چه سنی شروع میشود؟
بیش فعالی در کودکان معمولاً از سنین بسیار کم شروع میشود و علائم آن اغلب در دوران پیشدبستانی (بین 3 تا 6 سالگی) دیده میشود. البته، هر کودک منحصر به فرد است و ممکن است علائم در برخی کودکان زودتر یا دیرتر ظاهر شوند. اگرچه نگرانیهای والدین طبیعی است، خوب است بدانید که تشخیص قطعی بیش فعالی معمولاً پس از سن 6 سالگی انجام میشود، زیرا در این سن رفتارهای کودکان بهتر قابل ارزیابی و مقایسه با همسالان است. به یاد داشته باشید که بیش فعالی قابل مدیریت است و با حمایت اطرافیان و همراهی متخصصان، کودکان میتوانند در مسیر رشد سالم و موفق قرار گیرند.
بیش فعالی کودک برای پدر و مادر قابل تشخیص است؟
بله، در بسیاری از موارد پدر و مادر علائم اولیه بیش فعالی در کودکان خود را مشاهده میکنند. والدین، بهترین آگاهی را از رفتار و تغییرات کودک خود را دارند. اگر میبینید که فرزندتان به طور مداوم بیش از حد فعال است، به سختی میتواند تمرکز کند، یا رفتارهای تکانشی و بدون فکر دارد، اینها ممکن است نشانههایی از بیش فعالی باشند.
البته لازم است توجه کنید که همه کودکان گاهی اوقات بیقراری یا عدم تمرکز دارند؛ اما اگر این رفتارها مداوم و شدید باشند و بر زندگی روزمره و تعاملات اجتماعی کودک تأثیر بگذارند، بهتر است با یک متخصص مشورت کنید. تشخیص بیش فعالی نهایی باید توسط پزشک یا روانشناس کودک انجام شود، اما آگاهی و دقت پدر و مادر نقش مهمی در مشاهده و پیگیری این موضوع دارد.
آیا بیش فعالی کودکان قابل درمان است؟
اگر نگران درمان بیش فعالی در کودکان هستید باید بگوییم که نگرانی شما طبیعی است، و خوشبختانه بیش فعالی قابل مدیریت است. هرچند درمان قطعی به معنای پایان کامل علائم وجود ندارد، اما روشهای موثری برای کمک به کودک وجود دارد تا بتواند با این چالشها بهتر کنار بیاید و زندگی موفقی داشته باشد.
روشهای درمان بیش فعالی کودکان
- رفتار درمانی کودکان: این روش کمک میکند کودک رفتارهای خود را کنترل کند و مهارتهای لازم برای تمرکز و کنترل تکانشگری را یاد بگیرد.
- درمان دارویی بیش فعالی: برخی موارد، پزشک متخصص با تجویز دارو برای بیش فعالی کودکان به بهبود تمرکز و کاهش علائم کودکان کمک میکنند.
- حمایت خانواده و معلمان: همکاری نزدیک والدین با معلمان ارتباط با مشاوران جرفهای به ایجاد محیطی حمایتی و هماهنگ از کودک بیشفعال بسیار مهم است.
مهمترین نکته این است که با همراهی و پیگیری متخصصان در کلینیک نیل، کودکتان میتواند به تدریج روشهای مدیریت علائم را یاد بگیرد و در مسیر موفقیت و رشد مثبت حرکت کند.
روشهای برقراری ارتباط با کودک بیش فعال
ارتباط برقرارکردن با کودک بیش فعال ممکن است چالش برانگیز باشد؛ اما ایجاد یک رابطه قوی و مثبت با صبوری و استفاده از رویکردهای درست امکانپذیر خواهد بود بهشکلی که هم برای والدین و معلمان هم برای کودک لذتبخش باشد.
برای برقراری ارتباط درست با کودکان بیش فعال رعایت موارد زیر بسیار در این امر یاری رسان است:
- صبوری و همدلی
- گوش دادن فعال به کودک
- تاکید و تشویق رفتارهای مثبت بچههای بیش فعال
- ایجاد ساختار و قوانین درست و منطقی
- استفاده از زبان ساده و قابل فهم
- تشویق به ابراز احساسات
- ایجاد زمانهای ویژه برای توجه به کودک
روشهای عملی و رفتاری برای کنترل کودک با اختلال بیش فعالی
مدیریت رفتار کودکان بیش فعال به استراتژیهای عملی نیاز دارد که کمک کند رفتارهای تکانشی خود را کاهش داده و تمرکز بیشتری پیدا کند. از مهمترین روشهای عملی برای کنترل کودکان بیش فعال موارد زیر است:
- داشتن یک برنامه روتین منظم
- تقسیم وظایف به گامهای کوچک
- در نظر گرفتن پاداش مناسب
- فراهم کردن زمانی برای انجام فعالیت فیزیکی
- یادگیری مهارتهای حل مسئله
- خود تنظیمی
- همکاری مدرسان و متخصصان
اجرای این روشها به مرور زمان، پایداری و ممارست در انجام، کمک میکند رفتارهای کودک بهتر کنترل شود و زندگی روزمره او بهبود یابد.
آموزش خواندن و نوشتن به کودکان بیش فعال
آموزش خواندن و نوشتن به کودکان بیشفعال (ADHD) نیازمند صبر و استقامت در حفظ تمرکز و انگیزه آنها است. در مراکز توانبخشی کودکان و کلینیکهایی که به کودکان بیش فعال در جهت بهبود کمک میکنند از روشهای زیر استفاده میشود:
- بازی درمانی شامل بازیهای جذاب و حرکتی
- تقسیم زمان یادگیری به بازههای کوتاه تر از حالت معمول
- استفاده از روشهای تشویق و پاداش
- بهرهمندی از تکنولوژی
ویدیو آموزشی
کاردرمانی کودک بیش فعال در مرکز تخصصی توانبخشی نیل
کلینیک توانبخشی نیل در تهران (شهرک اکباتان) خدمات گستردهای در زمینه کاردرمانی و گفتار درمانی کودکان با اختلال بیش فعالی ارائه میدهد. مرکز جامع نیل با تیمی متخصص و باتجربه به کودکان دارای اختلالات مختلف، از جمله بیش فعالی، کمک میکند تا از طریق کاردرمانی، تمرکز و مهارتهای حرکتی خود را تقویت کنند. کاردرمانی کودکان در این مرکز شامل فعالیتهایی برای بهبود هماهنگی، تعادل و توانایی تمرکز است.
مرکز جامع توانبخشی نیل با بهکارگیری متدهای روز دنیا از جمله بازی درمانی همچنین روشهای تخصصی موسیقی درمانی و مشاوره روان شناختی، به کودکان بیش فعال کمک میکند تا بهبودهای قابل توجهی در رفتار و یادگیری داشته باشند. خدمات توانبخشی این مرکز میتواند به رفع اختلالات یادگیری و مشکلات توجه و تمرکز کودکان کمک کند.
نتیجه
در اینجا ما مفهوم بیش فعالی در کودکان یا همان ADHD را بررسی کردیم. یاد گرفتیم که چگونه آن را تشخیص دهیم و با کودکان دارای بیش فعالی چگونه رفتار کنیم. سعی کردیم با توضیح روشهای درمان، پدران و مادران نگران را آرام کنیم و همه مخاطبان را از آینده روشن پیش روی این کودکان آگاه سازیم. از مهمترین نکاتی که باعث به وجود آمدن این آینده روشن میشود مراجعه به متخصصان با تجربه است. کلینیک نیل با داشتن بهترین متخصصان شما را در این امر یاری میکند.