کاردرمانی حسی-حرکتی و درمان اختلالات پردازش حسی در کودکان

کاردرمانی حسی-حرکتی یا یکپارچه‌سازی حسی (Sensory Integration) یک رویکرد تخصصی است که به کودک کمک می‌کند اطلاعات حسی (لمسی، بینایی، شنیداری، تعادلی و بدنی) را بهتر پردازش و تنظیم کند. برخی کودکان در دریافت یا پاسخ به محرک‌های حسی دچار مشکلاتی هستند که زندگی روزمرهٔ آنها را سخت می‌کند؛ کاردرمانی حسی با تمرین‌های هدفمند به تنظیم این پاسخ‌ها کمک می‌کند.

اختلال پردازش حسی چیست؟

اختلال پردازش حسی (SPD) وضعیتی است که در آن مغز نمی‌تواند اطلاعات حسی را به‌درستی سازماندهی کند. نتیجه می‌تواند حساسیت بیش‌از‌حد یا کم‌حسی نسبت به محرک‌ها باشد. برای مثال:

• حساسیت شدید به صدا یا نور
• ترجیح برای پوشیدن لباس‌های خیلی نازک یا خیلی ضخیم
• عدم تحمل لمس یا بالعکس جستجوی لمس بیش‌ازحد
• مشکل در توجه به دستورات به دلیل تحریکات محیطی

نشانه‌های اختلال حسی

برخی از علائم رایج عبارتند از:

• اجتناب از فعالیت‌هایی که نیاز به لمس دارد (مانند رنگ‌آمیزی با دست)
• پرت شدن حواس از صداهای معمولی
• حرکات تکراری یا خودتحریکی برای تنظیم حسی
• نیاز به حرکت زیاد (چرخیدن، پرش) برای احساس آرامش

روش‌های کاردرمانی حسی-حرکتی

در این روش درمانگر محیطی امن و کنترل‌شده ایجاد می‌کند و با بازی‌ها و تمریناتی که محرک‌های حسی خاصی را هدف می‌گیرد، به تنظیم سیستم عصبی کودک کمک می‌کند. مثال‌هایی از مداخلات:

• تاب و نوسان برای تحریک سیستم تعادلی
• بازی‌های لمسی مانند جعبه‌های حسی با شن، لوبیا یا آب
• فشار عمقی و ماساژ برای کاهش اضطراب و افزایش آرامش
• مسیرهای جنبشی برای تقویت کنترل بدنی و هماهنگی
• تمرینات شنیداری ساختارمند برای کمک به پردازش صدا

برنامهٔ حسی (Sensory Diet)

یکی از ابزارهای مهم در کاردرمانی حسی، برنامهٔ روزانهٔ حسی یا Sensory Diet است — مجموعه‌ای از فعالیت‌های ساده که والدین و مدرسه می‌توانند در طول روز اجرا کنند تا کودک در حالت تنظیم‌شده‌تری بماند. نمونه‌ها:

• ورزش‌های تنفسی و کششی در صبح
• بازه‌های کوتاه جنبشی بین فعالیت‌های نشسته
• استفاده از توپ تعادلی یا صندلی پفکی برای نشستن
• فعالیت‌های فشاری مانند حمل کیف یا اجسام سبک

ارزیابی و تشخیص

تشخیص اختلال پردازش حسی توسط تیمی از کاردرمانگر، گفتاردرمانگر و روانشناس صورت می‌گیرد. ارزیابی‌ها شامل:

• مصاحبه با والدین در مورد الگوهای حسی
• مقیاس‌های استاندارد سنجش پردازش حسی
• مشاهدهٔ عملکرد کودک در موقعیت‌های مختلف

نمونه تمرین‌های خانگی

والدین می‌توانند با تمرین‌های ساده در خانه به تنظیم حسی کودک کمک کنند:

• بازی با خمیر یا شن برای تقویت لمسی
• امتحان پوشیدن لباس‌های با بافت‌های مختلف به صورت تدریجی
• استفاده از چرخهٔ روزانه شامل زمان‌های فعال و زمان‌های آرام
• تمرینات تعادلی مانند ایستادن روی یک پا یا راه رفتن روی خط

جمع‌بندی

کاردرمانی حسی-حرکتی یک رویکرد علمی و عملی برای کمک به کودکانی است که پردازش اطلاعات حسی برایشان دشوار است. با تشخیص صحیح، برنامه‌‌ریزی فردی، و همکاری خانواده و مدرسه، می‌توان کیفیت زندگی کودک را به‌طور چشمگیری بهبود داد.

درخواست ارزیابی حسی-حرکتی